ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 2، اردیبهشت 1404 ، شماره پی در پی 108

بررسی نشانه شناسی روایی در مرگ رنگ سهراب سپهری براساس نظریۀ مایکل ریفاتر

صفحه (135 - 156)
سمیه عبداللهیان ، فاطمه مدرسی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1403

چکیده

زمینه و هدف: منظور از نشانه شناسی روایی در شعر، دریافت روایت شعر براساس نشانه های موجود در شعر است از نظریه پردازانِ بزرگی که به بحث نشانه شناسی روایی پرداختند، مایکل ریفاتر است که هدفش تعیین یک چارچوب منسجم برای خوانش دقیق متن و گذر از معنای سطحی و دریافت رمزینه ها بود. مراحل نظریۀ وی : خوانش اولیه و خوانش اکتشافی. خوانش اکتشافی خود شامل تشخیص دلالتها یعنی ترکیبهای نامأنوس، منظومه توصیفی و هیپوگرام است.

روشها: مقاله حاضر بر آن است که دریافتهای نهفته در دفتر مرگ رنگ سپهری را با توجه به نظریۀ نشانه ‌شناسی روایی ریفاتر بررسی و تحلیل کند. روش انجام این پژوهش توصیفی- تحلیلی است و داده ها با استفاده از فیش نویسی و مطالعۀ منابع مرتبط گرد آوری میشوند و سپس با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا تجزیه وتحلیل خواهند شد.

یافته ها: از آنجا که سهراب سپهری از شاعرانی است که اشعارش نمادین است، نظریه مایکل ریفاتر میتواند به رمزگشایی از اشعار وی کمک کند که سبب حضور هرچه بیشتر خواننده در درک و دریافت مقصود نهایی شاعر و کشف رمزینه های نهفتۀ شعر میگردد. میتوان گفت شعر سهراب با الگوی ریفاتر قابل تحلیل است و ‌مهمترین عنصر، خوانش خلاق و اکتشافی مخاطب است که به دریافت معنا توسط خواننده کمک خواهد کرد.

نتیجه گیری: این تحقیق نشان میدهد که سهراب شعرهای دفتر مرگ رنگ را با دیدی اجتماعی- سیاسی آغاز کرده و بتدریج از آن فاصله گرفته چراکه دلالتهای اکتشافی بیشتر حول محور سیاهی حاکم بر محیط اطراف شاعر دور میزنند. شاعر اگرچه به وجود افرادی برای رهایی از شرایط حاکم بر جامعه اذعان دارد؛ اما در نهایت ناامیدی و عدم بیداری جامعه را میپذیرد. در آخرین شعر به این نتیجه میرسد که سیاهی خیال رفتن ندارد پس بهتر است او خود شاد باشد و بیشتر به دنیای درون خود بپردازد.

کلمات کلیدی
نشانه , نشانه ‌شناسی روایی , مایکل ریفاتر , سهراب سپهری , مرگ رنگ

• اخوت، احمد(1382)،دستور زبان داستان، چاپ اول، اصفهان: فردا، ص 53
• برکت، بهزاد؛ افتخاری، طیبه «نشانه کاربست نظریه مایکل ریفاتر بر شعر "ای مرز پرگهر " فروغ فرخزاد،» فصلنامه پژوهشهای زبان و ادبیات تطبیقی،1389 شماره 12،صص 34
• پاینده، حسین (1387) نقد شعر آی آدمها سروده نیما یوشیج از منظر نشانه شـناختی، در فـصلنامـه فرهنگستان تهران: 40 دوره 10، شماره 4، صص 113-95
• دینه سن، آنه ماری(1380)، درآمدی بر نشانه ‌شناسی، ترجمه مظفر قهرمان، آبادان: پرسش، ص8
• حق شناس، علی محمد، عطاری، لطیف،(1386)، «نشانه شناسی شعر»، مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شمارۀ 183.
• خواجوی، مهوش؛ طهماسبی، فرهاد(1396)، «بررسی نشانه شناختی شعر "مسافر " سپهری برمبنای نشانه ‌شناسی ساختارگرا؛ الگوی ریفاتر و یاکوبسن»، پژوهشهای زبان‌شناختی در زبان‌های خارجی، دوره،4 شمار 2.
• سجودی، فرزان(1393)، نشانه شناسی کاربردی، چاپ سوم. تهران، علم، ص43
• ضمیران، محمد(1383)، درآمدی بر نشانه شناسی هنر، تهران، قصه، ص79
• کالر،جاناتان(2002-1390)، در جستجوی نشانه ها (نشانه شناسی، ادبیات واسازی،ترجمه لیلا صادقی، تینا امرالهی چاپ دوم، تهران: علم (چاپ به زبان اصلی 2002 م). ص18
• گیرو، پی یر(1383)، نشانه ‌شناسی، ترجمه محمد نبوی، چاپ اول، تهران،آگاه، ص13
• مدرسی، فاطمه؛ طیطه، مهدی(1402)، « نگاه آفاقی در اشعار سهراب سپهری»، نشریه علمی سبکشناسی نظم و نثر فارسی(بهار ادب)، دورۀ شانزدهم، شماره 92، صص 243-233
• نجفی، ابوالحسن (۱۳۸۷)، مبانی زبان‌شناسی و کاربرد آن در زبان فارسی، تهران، نیلوفر، ص4
• نامور مطلق، بهمن(1383)، نشانه شناسی تطبیقی شعر و نقّاشی معراج در آثار نظامی گنجوی و سلطان محمد،چاپ اول، تهران:آگاه ، صص 271-256
• Riffaterre, Michael (1978). Semiotics of Poetry. 1st.ed. Bloomingston: Indiana University Press. 75-200
• Hawthoron,J., (1998)AGlossary of Contemporaary Liturary Theory, London,Arnold 307